Ρ.Ντ: Από μια άποψη πιο φιλοσοφική, έχετε βρει το νόημα της ζωής; Αν βέβαια, η ερώτησή μου δεν είναι υπερβολικά προσωπική…
Αl.V: Όχι, όχι. Η ψυχανάλυση δεν είναι φιλοσοφία, ούτε θρησκεία. Δεν απαντά στο νόημα της ζωής. Αυτό που βρίσκουμε σαν νόημα της ζωής στο τέλος μιας ανάλυσης, είναι ότι συναντούμε κάτι από τη δική μας επιθυμία και στο βάθος η επιθυμία αυτή μπορεί να μοιάζει παράλογη, επειδή είναι αυτό που μας απασχολεί και κάτι μέσα μας που μας κάνει να προχωράμε. Δεν είναι απαραίτητο να βρούμε το νόημα, διότι – αναζητώντας το νόημα, στρεφόμαστε αμέσως στη θρησκεία. Αυτό είναι το πρόβλημα με το νόημα. Υπάρχει μια διάσταση της ζωής που δεν έχει νόημα, αλλά αυτό δε μας εμποδίζει να μπορούμε να επιθυμούμε τη ζωή και να θέλουμε να ζούμε. Η ψυχανάλυση δεν υπάρχει για να δίνει νόημα, αλλά για να θέτει το ερώτημα του νοήματος και για να διερευνά τη σύγχυση του νεωτερικού Υποκειμένου μπροστά στην επιστήμη, μπροστά στην επιστημονική πρόοδο που μας παρέχει γνώση και δύναμη σχετικά με πολλά ζητήματα, αλλά δε μας απαντά σχετικά με το νόημα της ζωής. Η επιστήμη, για παράδειγμα, δε λέει για την ανάνηψη των βρεφών – δε μας λέει πότε πρέπει να σταματούμε την ανάνηψη. Η επιστήμη δε λέει από ποια στιγμή αρχίζει να υπάρχει το Υποκείμενο – αν είναι από τη στιγμή της σύλληψης, στις 25 εβδομάδες της κύησης, από τη γέννηση, αν το έμβρυο έχει ή δεν έχει ψυχή. Οι θρησκείες μιλούν γι’ αυτά. Η επιστήμη δεν μπορεί να δώσει νόημα σε όλα αυτά. Και αν επανέλθουμε στην ψυχανάλυση – δεν προσφέρει μια ηθική για όλους, ούτε καλές απαντήσεις για όλους. Δεν παρέχει καμία υπόσχεση ευτυχίας, η ψυχανάλυση δεν απελευθερώνει από τον πόνο που υπάρχει στη ζωή, από τη δυσκολία του να ζεις, δεν σώζει από το θάνατο.
Ρ.Ντ: Μα απευθυνόμαστε στον ψυχαναλυτή ως κάποιον που υποτίθεται ότι ξέρει και μπορεί να μας βοηθήσει…
Αl.V: Ναι, γιατί όπως έλεγε ο Φρόιντ, μπορούμε να μεταμορφώσουμε την υστερική δυστυχία σε καθημερινή μιζέρια. Υπάρχει μια συνηθισμένη μιζέρια με την οποία μπορούμε να ζούμε και μπορούμε να ζούμε με χαρά.
Ρ.Ντ: Δεν πιστεύω πως ο ανθρώπινος πόνος μπορεί να μετρηθεί ή να συγκριθεί, αλλά έχει ποικίλες διαστάσεις – αν σκεφτούμε το δισταγμό μιας γυναίκας ανάμεσα σε δύο άνδρες και τον πόνο μιας μητέρας που έχασε το παιδί της.
Αl.V: Ο θάνατος ενός παιδιού κατά την άποψή μου ίσως είναι αδύνατο πένθος. Πιστεύω πως ο θάνατος ενός παιδιού είναι κάτι για το οποίο δε μπορούμε να πενθήσουμε. Ενδέχεται όμως με την ανάλυση, μια γυναίκα να μπορέσει να ζήσει καλύτερα, με λιγότερο πόνο, χωρίς να προστίθεται επιπλέον η ενοχή. Θα ζήσει με αυτό, γνωρίζοντας ότι μπορεί να ζει μαζί του ακόμα κι αν είναι πολύ επώδυνο κι ακόμη κι αν είναι αξεπέραστο.
Ρ.Ντ: Και πώς ο Φρόιντ άντεξε το θάνατο της κόρης του;
Αl.V: Πολλές από τις επιστολές του Φρόιντ αποδεικνύουν πως ήταν γι’ αυτόν ο χειρότερος πόνος. Αλλά ο Φρόιντ, ακόμη κι αν δεν το ξεπέρασε ποτέ αυτό πραγματικά, έμεινε αγκιστρωμένος στην ψυχανάλυση και στην επιθυμία του να προχωρήσει. Και αυτό είναι η ζωή, αυτό που είναι ζωντανό. Το ζειν είναι επιθυμείν.
[...]
Ρ.Ντ: Από τι υποφέρει ο σύγχρονος άνθρωπος;
Αl.V: Κάποτε είχαμε όλοι μια ηθική της επιθυμίας. Ο άνθρωπος σε κάθε στιγμή της ζωής του εξαιτίας της παράδοσης και εξαιτίας της θρησκείας γνώριζε πάντοτε ποιές επιλογές έπρεπε να κάνει στη ζωή του. Αφηγούμαι συχνά αυτήν την ιστορία – βλέπω συχνά άνδρες που έρχονται να με συμβουλευτούν γιατί έχουν μια σύζυγο και μια ερωμένη και διστάζουν ανάμεσα στις δύο. Άλλοτε, ένας άνδρας έμενε με τη γυναίκα του, γιατί ο γάμος ήταν μια πράξη θρησκευτική, ιερή, και είχε μια ερωμένη στο περιθώριο. Σήμερα ένας άνδρας αναρωτιέται αν πρέπει να μείνει με τη γυναίκα του και τα παιδιά του για να είναι υπεύθυνος οικογενειάρχης ή αν πρέπει να ακολουθήσει την κατεύθυνση της επιθυμίας του και ν’ αφήσει τη σύζυγο για να πάει με την ερωμένη. Και ο σημερινός άνθρωπος δε γνωρίζει πια, δεν έχει σταθερές. Όσο για τη θρησκεία; Πιστεύουμε στο Θεό, αλλά χωρίς να πολυ-πιστεύουμε και είναι περίπλοκο. Πριν πέντε αιώνες κανείς δεν αμφισβητούσε την ύπαρξη του Θεού… Βλέπετε, σήμερα δεν υπάρχει κοινή θέση που να οφείλεται στην παράδοση, η οποία να μας λέει τι να κάνουμε με την επιθυμία μας. Είναι ένα από τα προβλήματα του νεωτερικού Υποκειμένου και γι’ αυτό είναι υπερβολικά χαμένο και αναζητά τι να κάνει, πώς να το κάνει, πώς να ζήσει τη ζωή του. Πρόκειται για μία από τις θεμελιώδεις ερωτήσεις σήμερα, μια από τις σύγχρονες δυσκολίες που είναι πολύ σημαντική. Και μαζί με κάτι πολύ επιτακτικό που έρχεται από το λόγο των ειδικών ότι πρέπει να έχεις -δεν ξέρω πόσα- παιδιά, όχι ένα, αλλά ούτε τρία, δύο, πρέπει μια γυναίκα να κάνει καριέρα, πρέπει, πρέπει… Όλα αυτά τα “πρέπει”, καθώς υπάρχουν πολλά, διαφέρουν ανάλογα με την ομάδα, ανάλογα με τον κυρίαρχο λόγο γύρω μας, είναι ποικίλα και οι άνθρωποι δεν ξέρουν πια πως να διευθετήσουν τη ζωή τους. Γιατί η ζωή δεν είναι εύκολο πράγμα.
Πηγή: Αποσπάσματα από το κείμενο Η ζωή δεν είναι εύκολο πράμα – Συνέντευξη του διάσημου ψυχιάτρου Alain Vanier
Εικόνα: Lidya Nada