Ένα παράδειγμα της υλιστικής αντίληψης του Λακάν για το σημαίνον στο ασυνείδητο συναντάται στην αλληλογραφία του Φρόυντ με τον Φλις από την περίοδο 1887-1904. Σε μια επιστολή (με ημερομηνία 29 Δεκεμβρίου 1897), ο Φρόυντ συζητάει την περίπτωση ενός άνδρα, του κυρίου Ε., που είχε μία «κρίση άγχους στην ηλικία των δέκα, όταν προσπάθησε να πιάσει ένα μαύρο σκαθάρι». […] Κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας, ο κύριος Ε. καθώς μιλούσε για την κρίση άγχους, συνέδεσε την ιδέα του σκαθαριού (Käfer στα γερμανικά) με τη λέξη πασχαλίτσα (Marienkäfer στα γερμανικά). Πριν κάνει αυτή τη σύνδεση ο κύριος Ε. είχε μιλήσει για την μητέρα του, που την έλεγαν Marie. Με άλλη λόγια, το θέμα της μητέρας του συνιστούσε τη βάση πάνω στην οποία δημιουργούνταν περαιτέρω συνειρμοί. Στην πορεία των συνειρμών η λέξη «Marie» οδήγησε στη λέξη Marienkäfer. Επιπλέον, όταν μίλησε για την μητέρα του, ο κύριος Ε. ανέφερε ότι όταν ήταν παιδί είχε ακούσει μια συζήτηση ανάμεσα στη γιαγιά του και τη θεία του. Ο Φρόυντ αναφέρει ότι η συζήτηση αυτή είχε ως θέμα το γάμο της μητέρας του, όπου «αποκαλύφθηκε ότι για αρκετό καιρό δεν μπορούσε να πάρει μία απόφαση». […] Στην παιδική του ηλικία ο κύριος Ε. μεγάλωσε με μια γαλλόφωνη νταντά, και έτσι έμαθε να μιλάει γαλλικά πριν τα γερμανικά. Σχετικά με την επόμενη συνεδρία με τον κύριο Ε., ο Φρόυντ αναφέρει ότι λίγο πριν τη συνεδρία «του ήρθε η σημασία του σκαθαριού [Käfer], δηλαδή que faire? = να μη μπορεί κάποιος να πάρει μια απόφαση…» […] Η γαλλική έκφραση que faire?, που σημαίνει «τι να κάνω;», εκφράζει τον δισταγμό της μητέρας του αναφορικά με τον γάμο της, μια ιδέα που ο κύριος Ε. εμφανέστατα αποφεύγει. Αυτό το παράδειγμα δείχνει ότι στη διαδικασία της ανακάλυψης του ασυνείδητου καθορισμού της κρίσης άγχους του ασθενούς, το σημαινόμενο «μαμούνι» ή «σκαθάρι» είναι παραπλανητικό: το άγχος δεν προκύπτει σε σχέση με ένα συγκεκριμένο είδος εντόμου. Αυτό που έχει σημασία είναι η ακουστική εικόνα ή το σημαίνον: για τον άνδρα αυτόν, που μετέπειτα μίλησε γερμανικά, η λέξη Käfer ακούγεται όπως η φράση que faire από τη γλώσσα της παιδικής του ηλικίας. Αυτή η ακουστική εικόνα, την οποία μπορούμε να αποδώσουμε ως «Käfer/que faire» αντιστοιχεί σε δύο υποβόσκουσες ιδέες: το «μαμούνι» και τον «δισταγμό της μητέρας σχετικά με τον γάμο της». Το άγχος που υπεισέρχεται στη συνείδηση συνδέεται με τη λέξη «μαμούνι» ενώ, ταυτόχρονα, η αλήθεια απωθείται. Αυτό που απασχολεί πραγματικά είναι ο δισταγμός της μητέρας του όσον αφορά στον γάμο της, του οποίου ο ίδιος, ως παιδί της, είναι προϊόν.
[…]
Το παράδειγμα με το Käfer δείχνει πως η κατανόηση της συμβατικής σημασίας μιας λέξης δεν βοηθάει τον αναλυτή να συλλάβει τον ασυνείδητο καθορισμό της· ούτε η ερμηνεία του «σκαθαριού» ως ενός αρχέτυπου συμβόλου αναβίωσης. Τέτοιου είδους ερμηνείες δεν βοηθούν τον αναλυτή να ακούσει τα σημαίνοντα που κυκλοφορούν στον λόγο του αναλυόμενου και κατά συνέπεια παρεμβάλλονται στο έργο της πρόσβασης στο ασυνείδητο υλικό.
Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο του Stijn Vanheule "Το υποκείμενο της ψύχωσης", εκδόσεις Oposito
Εικόνα: Antonio Janeski