Ο άνθρωπος μετατρέπει σε αφήγηση ό, τι γνωρίζει αλλά και ό, τι αγνοεί. Οι μύθοι αναφέρονται σε αρχέτυπες καταστάσεις με τις οποίες κάθε άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος, όπως μεταβάσεις γέννησης και θανάτου, αποχωρισμούς, και αντιπαλότητες. Αποπειρώνται να δώσουν απαντήσεις σε όλα όσα είναι θεμελιώδους σημασίας για μας: σε υπαρξιακές αγωνίες σχετικές με την προέλευση και τον προορισμό του ανθρώπου, την κατανόηση του υπερβατικού και του παρελθόντος. Επιτελούν δε λειτουργίες ψυχικής απαρτίωσης: συμβάλλουν στην διαμόρφωση των κανόνων που ορίζουν τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, υποστηρίζουν την ικανότητα προσαρμογής στην πραγματικότητα και στην ομάδα όπου το άτομο ζει, απαλύνουν αισθήματα ενοχής, ντροπής και άγχους, και ενισχύουν την συγκρότηση της ταυτότητας του ατόμου.
Ο μύθος – σε αντίθεση με το όνειρο που είναι ατομικό προϊόν – αποτελεί μια συλλογική εμπειρία. Είναι ένα είδος κοινής φαντασίωσης που φέρνει το άτομο σε συσχέτιση με τα μέλη της πολιτιστικής του ομάδας στη βάση συγκεκριμένων κοινών αναγκών, αποτελώντας το μνημονικό ίχνος των πρωταρχικών κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και ιεροτελεστιών. Είναι ζωτικός για τον πολιτισμό, διότι είναι μια πραγματικότητα που επανέρχεται αδιάκοπα και δομεί τη σημερινή ζωή. Ο μύθος είναι μυθοπλασία, μια περιγραφή για κάτι που δεν συνέβη απαραιτήτως στην πραγματικότητα ως τέτοιο. Είναι μια αφήγηση, οι απαρχές της οποίας έχουν ξεχαστεί. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει πάντα κάτι το πραγματικό που εκφράζεται στο μύθο. Ο μύθος ασχολείται με αυτό που είναι πέρα από τον χρόνο, αυτό που ποτέ δεν αποτυγχάνει να συμβαίνει ξανά και ξανά και που ισχύει για όλες τις εποχές. Λόγω της α-χρονικότητας και της οικουμενικότητάς τους, οι μύθοι συνεχίζουν να φέρουν νοήματα και για τις επόμενες γενιές, όσο κι αν οι συνθήκες μεταβάλλονται.
Οι μύθοι –και σε αυτό μοιάζουν με τα όνειρα – μιλούν στις πρωταρχικές μας ορμές, στις κρυφές μας επιθυμίες. Ο μύθος έχει θεωρηθεί ένα θραύσμα της απωθημένης ζωής που περιέχει, σε μεταμφιεσμένη μορφή, τις παιδικές επιθυμίες που απαντούν σε μια συγκεκριμένη φυλή. Ο μύθος και το όνειρο μετέρχονται συμβολισμών που διευκολύνουν τις μεταβάσεις από την εσωτερική στην εξωτερική πραγματικότητα και αντιστρόφως. Μύθος και όνειρο μπορούν να βρίσκονται τόσο κοντά ώστε ο μύθος έχει χαρακτηριστεί ως «συλλογικό όνειρο» και το όνειρο ως «ατομικός μύθος». Ενώ, όμως, τα προσωπικά όνειρα είναι για να ξεχνιούνται, οι μύθοι που εξ ορισμού είναι για να μοιράζονται αποτελούν εργαλεία ένταξης στον κοινωνικό δεσμό. Ο μύθος – σε αντίθεση με το όνειρο – δεν είναι για να ξεχνιέται αλλά για να επαναλαμβάνεται.
Η δομή του μύθου στηρίζεται από την σκιά ενός πραγματικού γεγονότος που κάποτε έλαβε χώρα. Η ουσία του, όμως, συγκατασκευάζεται κάθε φορά εκ νέου από τα εσωτερικά περιεχόμενα των μελών της ομάδας που συμμετέχουν στην αφήγησή του. Έτσι, επιπλέον του έκδηλου περιεχομένου τους, οι μύθοι φέρουν και λανθάνον υλικό που παίρνει σημασίες πολύ προσωπικές για τον καθένα. Οι μύθοι είναι σαν καθρέπτες: κάθε ιστορία μας αφορά προσωπικά μέσα από μια ομοίωση με ήρωες και γεγονότα. Έτσι, ο μύθος δεν μιλά στο ασυνείδητο των ηρώων αλλά στο ασυνείδητο των ανθρώπων για τους οποίους ο μύθος είναι σημαίνων, δηλαδή φέρει σημασίες, στο εδώ και τώρα της αφήγησής του.
Βιβλιογραφία
Arlow, J.A. (1961). Ego psychology and the study of mythology. Journal of the American Psychoanalytic Association, 9, 371-393
Bergmann, M.S. (1966). The Impact of Ego Psychology on the Study of the Myth. American Imago, 23(3), 257-264
Coleman, S.M. (1939). The myth of the fairy birth. Psychoanalytic Review, 26(3), 301-314
Kradin, R. (2009). The Family Myth: Its Deconstruction and Replacement with a Balanced Humanized Narrative. Journal of Analytical Psychology, 54(2), 217-232
Mohacsy, I. (2001). The Currency of Mythology. Journal of American Academy of Psychoanalysis, 29(4), 649-658
Orfanos, S.D. (2006). Mythos and Logos. Psychoanalytic Dialogues, 16(4), 481-499
Rank, O., Sachs, H., & Payne, C. (1964). The Significance of Psychoanalysis for the Humanities. American Imago, 21(1/2), 6-133
Reik, T. (1921). Mythology. International Journal of Psycho-Analysis, 2, 101-105
Rudge, A.M. (1997). Mythology and Constructions in Psychoanalysis. International Forum of Psychoanalysis, 6(1), 51-58
Sirois, F. (2014). The personal myth: A re-evaluation. International Journal of Psycho-Analysis, 95, 271–289
Εικόνα: Дмитрий Хрусталев-Григорьев