«...Η ψυχαναλυτική θεωρία της ψύχωσης δεν υπονοεί την ψυχανάλυση των ψυχωτικών υποκειμένων. Μας δείχνει μόνο πώς οι έννοιες της ψυχαναλυτικής έρευνας μπορούν να μας βοηθήσουν στην προσέγγιση των ποικίλων κλινικών περιπτώσεων ψύχωσης και στην ανάπτυξη στρατηγικών για την κλινική δουλειά. Μέσα στα χρόνια οι διάφορες απόπειρες κωδικοποίησης κανόνων γι’ αυτή τη δουλειά -όπως αυτοί που έχουν σχεδιαστεί για τους νευρωτικούς- δεν υπήρξαν ποτέ επιτυχημένες και μονάχα επέτειναν τη σύγχυση γύρω από τα ζητήματα της τεχνικής. Απλώς δεν υπάρχει φόρμουλα γι’ αυτή τη δουλειά, αν και θα μπορούσε να γίνει λόγος για ορισμένες αντενδείξεις. Όπως επισήμανε η ψυχαναλύτρια Κολέτ Σεπέλ (Colette Sepel), η ψυχανάλυση των ψυχωτικών δεν υπάρχει: υπάρχει μόνο ο ψυχαναλυτής και ο ψυχωτικός. Αυτό που συμβαίνει μεταξύ των δύο πρέπει να προσδιορίζεται και να επανεξετάζεται σε κάθε περίπτωση. Αυτό ήταν ευρέως γνωστό τη δεκαετία του 1950, ωστόσο σήμερα η πίεση έχει αυξηθεί για να παριστάνουμε πως υπάρχει μόνο ένας σωστός τρόπος να γίνονται τα πράγματα.
Στα προηγούμενα κεφάλαια, ωστόσο, διδαχτήκαμε πως σε οποιοδήποτε είδος κλινικής δουλειάς, ψυχαναλυτικής ή μη, πρέπει να λάβουμε υπόψη μια σειρά από διαφορετικά στοιχεία. Αν η ψύχωση μπορεί να εκλυθεί με την αναμέτρηση με μια πατρική φιγούρα ή έναν τρίτο, είναι προφανώς φρόνιμο από την πλευρά του αναλυτή να αποφύγει αυτή τη θέση: όχι φιγούρες εξουσίας, αφεντικά ή ειδικοί. Πολύ νωρίς στην ιστορία της ψυχανάλυσης είχε αναγνωριστεί πως μερικοί άνθρωποι τρελαίνονταν αφότου ξεκινούσαν ανάλυση ή θεραπεία, ειδικά αν ο κλινικός καταλάμβανε τη θέση εκείνη που μοιάζει με αυτή του γκουρού. Η παρατεταμένη σιωπή ή οι αινιγματικές ερμηνείες τις οποίες δεν μπορεί να κατανοήσει το υποκείμενο ή η χωρίς περιορισμούς πρόσκληση για απελευθέρωση του συνειρμού θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια λανθάνουσα ψύχωση, και η βιβλιογραφία βρίθει από τέτοια περιστατικά. Όσο περισσότερο ο αναλυτής ταυτίζεται με τη θέση της γνώσης, τόσο πιο επικίνδυνα γίνονται τα πράγματα για τον ασθενή.
Η διαμετρικά αντίθετη θέση εξηγεί ορισμένες από τις επιτυχίες που γνώρισαν οι θεραπευτικές κοινότητες τις δεκαετίες του 1960 και 1970. Οι κλινικοί εσκεμμένα απέφευγαν να αναλάβουν τον μανδύα της εξουσίας, και οι παραδοσιακές ιεραρχίες στο πλαίσιο της ψυχικής υγείας κατέρρευσαν. Ο ψυχίατρος ή ο θεραπευτής τοποθετούνταν στο ίδιο επίπεδο με τον ασθενή, μοιραζόταν τους ίδιους χώρους, τα ίδια τραπέζια κατά τη διάρκεια των γευμάτων, τις ίδιες εφημερίδες και τα ίδια τσιγάρα, ευνοώντας τις φαντασιακές σχέσεις, χωρίς να εξαναγκάζεται το υποκείμενο να αντιμετωπίσει συμβολικές σχέσεις. Υπήρξε, συνεπώς, μια προσπάθεια να αρθούν οι δομές και οι καταστάσεις που επέβαλλαν μια αυστηρή ασυμμετρία μεταξύ «γιατρών» και «ασθενών», μεταξύ «ημών» και «άλλων». Αν και όλες αυτές οι κοινότητες είχαν κανόνες, οι κλινικοί προσπαθούσαν να μην υιοθετούν ex cathedra στάση. Αντί για γονείς, έγιναν συνομήλικοι...
...Η απόρριψη της θέσης εξουσίας σε θεραπευτικό πλαίσιο είναι συχνά ευκολότερη στα λόγια. Ένας καλοπροαίρετος κλινικός μπορεί συνειδητά να υιοθετήσει μια φιλική και υποστηρικτική στάση εντός της θεραπείας, ωστόσο, μπορεί ταυτόχρονα να κάνει ερμηνείες οι οποίες επιβάλλουν μια συγκεκριμένη κοσμοθεώρηση στον ασθενή. Αυτή η κοσμοθεώρηση μπορεί να προέρχεται από το δικό του θεωρητικό δόγμα ή από τις δικές του προσωπικές προκαταλήψεις. Όπως προειδοποίησε η Πιέρα Ολανιέ, η προσπάθεια να αναγκαστεί ο άλλος να μοιραστεί μια αλήθεια που δεν είναι δική του ενέχει κάποια βία...
...Στον βαθμό που δεν υπαρχουν συνταγές για τη δουλειά με τα ψυχωτικά υποκείμενα, μπορούμε να εξακολουθήσουμε να ελπίζουμε πως θα καταστρώσουμε στρατηγικές τέτοιες που να σέβονται την ανάγκη για σταθεροποίηση, αναπλήρωση και δημιουργία ενός μοναδικού, ατομικού τρόπου διαρραφής του συμβολικού, του φαντασιακού και του πραγματικού. Μπορούμε να βοηθήσουμε το άτομο να δημιουργήσει νόημα, χωρίς να επιβάλουμε το δικό μας, και να εφεύρουμε τρόπους διαχείρισης των ψυχικών και σωματικών διαταράξεων που το βασανίζουν...
...Ανεξαρτήτως εάν ο ασθενής επιλέξει να δεχτεί την προσφορά ή όχι, εάν αισθανθεί πως τον βοηθάει ή τον εμποδίζει η θεραπεία, ο κλινικός πρέπει να αναγνωρίσει πως πολλά από τα φαινόμενα της ψύχωσης δεν αποτελούν σημάδι κάποιου ελαττώματος· αντιθέτως, αποτελούν το μονοπάτι προς τη δημιουργία. Και αυτό είναι κάτι που κάθε θεραπευτική προσέγγιση οφείλει να είναι σε θέση να προσφέρει...»
Πηγή: Αποσπάσματα από το βιβλίο του Darian Leader με τίτλο "Τι είναι τρέλα;", εκδόσεις Κέδρος
Εικόνα: Ivy Yung