Πάνω από ένα στα δέκα παιδιά δυσκολεύεται να καταφέρει να αποκτήσει το ελάχιστο απαιτούμενο της βασικής σχολικής εκπαίδευσης, συγκεκριμένα την ανάγνωση. Μέγιστη μέριμνα γονέων και παιδαγωγών είναι η σχολική αποτυχία που, περισσότερο από καθετί άλλο, αποκαλύπτει μια σχέση με τη γνώση που σκοντάφτει.
"Δεν θέλει να μάθει τίποτα"… Ποιός δεν έχει ακούσει αυτή τη φράση, ενίοτε επιφορτισμένη με αγωνία και αγανάκτηση για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες που υστερούν στην εκμάθηση για την οποία εκδηλώνουν, λίγο έως πολύ ανοιχτά, αδιαφορία;
Όταν ένα παιδί μοιάζει ανίκανο να αφομοιώσει γνώσεις, είναι γιατί πραγματικά δεν μπορεί; Και αν όντως είναι έτσι, γιατί; Ή μήπως συμβαίνει γιατί δεν το ενδιαφέρει, όπως, άλλωστε, το δηλώνει κάποιες φορές; Είναι μια μορφή άρνησης να διδαχτεί, να μην τα ξέρει ήδη όλα; Ή του λείπει το κίνητρο που θα το έσπρωχνε προς την μάθηση – και πώς εξηγείται αυτή η περίπτωση;
Γιατί μερικά παιδιά εμφανίζουν μεγάλες μαθησιακές δυσκολίες, ενώ κάποια άλλα εκδηλώνουν έντονη όρεξη για μάθηση;
Πώς εξηγείται που, μερικές φορές, το μπλοκάρισμα των πρώτων λύνεται, ενώ τα δεύτερα σκοντάφτουν σ’ ένα αόρατο εμπόδιο;
Η θέση αυτού του βιβλίου είναι πως για να μάθει κάποιος, πρέπει να επιθυμεί να μάθει. Στην καρδιά της διαδικασίας της μάθησης βρίσκεται η επιθυμία, αυτή η μοναδική δύναμη που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο ον και προσανατολίζει τη ζωή του. «Δεν υπάρχει σχέση με τη γνώση, παρά ενός υποκειμένου και δεν υπάρχει υποκείμενο, παρά ως επιθυμούν» γράφει ο Bernard Charlot, ερευνητής στις επιστήμες της εκπαίδευσης και συγγραφέας ενός βιβλίου πάνω στο θέμα. Η σχέση με τη γνώση εδράζεται πράγματι στην επιθυμία, της οποίας η επιθυμία για γνώση –ο ζήλος για μάθηση– δεν είναι παρά μια εκδήλωση. Αυτή η σχέση διαρκεί και εξελίσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Στηρίζεται σ’ αυτό που ο Φρόιντ ονόμασε λίμπιντο, όρος που έχει ακουστεί περισσότερο με τη σεξουαλική έννοια, ενώ περιγράφει το σύνολο της ζωτικής ψυχικής ενέργειας που ωθεί βέβαια τον καθένα να αγαπήσει, αλλά επίσης και να επινοήσει τη ζωή του, να μάθει, να επιλέξει επάγγελμα, ενδεχομένως, να κάνει παιδιά και τα λοιπά.
Το να αναρωτηθούμε πώς μπορεί ένα παιδί να «κατακτήσει τη γνώση», να την οικειοποιηθεί, να τη μάθει, σημαίνει, επίσης, να αναρωτηθούμε πάνω στην ιστορία, κατά τη διάρκεια της οποίας συστάθηκε η επιθυμία του. Αυτή η ιστορία σημαδεύεται από σταθμούς της ψυχικής ανάπτυξης που διανύει κάθε παιδί, όπως και από γεγονότα εντελώς μοναδικά, των οποίων τα ίχνη και οι επιπτώσεις, όχι πάντοτε συνειδητά, μπορούν να επηρεάσουν όλους τους τομείς της ύπαρξης, μεταξύ των οποίων και τη μάθηση. Αυτή η άρθρωση ανάμεσα στην επιθυμία, την επιθυμία μάθησης και τη σχέση με τη γνώση, βρίσκεται στην καρδιά τούτου του βιβλίου.
Πώς γεννιέται και αναπτύσσεται η επιθυμία για μάθηση; Ποιες είναι οι συνθήκες που ευνοούν, ή παρεμποδίζουν τη διανοητική περιέργεια, το ενδιαφέρον για την απόκτηση γνώσεων, την ευχαρίστηση της έρευνας, την επινόηση λύσεων; Πώς η επιθυμία για μάθηση βρίσκει τις ρίζες της στην ενέργεια που συνδέεται με την επιθυμία; Πώς σκοντάφτει στα εμπόδια; Θα προσπαθήσουμε να διαφωτίσουμε όλες αυτές τις ερωτήσεις.
Η αναγκαιότητα για μάθηση επιβάλλεται σε κάθε στιγμή της ύπαρξης, εκτός αν τελματώνουμε σ’ ένα επίπεδο επιβίωσης δίχως όρεξη και προσδοκία. Ο στόχος αυτού του βιβλίου είναι να ευαισθητοποιήσει ως προς την πολυπλοκότητα αυτής της πράξης, ώστε να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε, με τον καταλληλότερο τρόπο, τόσο τις δυσκολίες, όσο και τις ιδιαιτερότητες κάποιων νέων, και λιγότερων νέων, που βρίσκονται μπροστά σ’ ένα εγχείρημα, όπου διακυβεύεται η σχέση τους με τη γνώση. Απευθύνεται σε όλους εκείνους, γονείς, δασκάλους, εκπαιδευτικούς, παιδαγωγούς με την ευρεία έννοια του όρου, που συνοδεύουν τα παιδιά στο πεδίο των γνώσεων. Καθένας από μας υπήρξε ένα παιδί που χρειάστηκε να βαδίσει στα μονοπάτια της μάθησης – και γι’ αυτό μας αγγίζει τόσο το ερώτημα που ενέπνευσε αυτή την εργασία: «Πώς μαθαίνουμε;».
Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο της Martine Menes "Το παιδί και η γνώση", εκδόσεις Πατάκη
Εικόνα: Mwesigwa Joel